Manipulatie is een vorm van sociale beïnvloeding die
gericht is op het gedrag of de perceptie van anderen te veranderen door middel
van: misleidende of achterbakse tactieken en misbruik. Door het bevorderen van
de belangen van de manipulator, (dit gaat vaak ten koste van de ander), zou je
zo’n methode kunnen zien als: uitbuiting, omslachtig, misbruik, en bedrieging.
Vereisten voor
succesvolle manipulatie
Volgens psychologisch auteur George K. Simon, gaat het
bij succesvolle manipulatie vooral om de manipulator die:
1. Agressieve
bedoelingen en gedragingen verhuld
2. De
psychologische kwetsbaarheid van het slachtoffer kent. Hiermee bepaald hij
welke tactiek het meest effectief is.
3. Een
voldoende niveau van meedogenloosheid heeft. Hierdoor heeft hij geen moeite met
het veroorzaken van schade bij het slachtoffer.
Hoe manipulators
controle over hun slachtoffers uitoefenen
Volgens Braiker:
Braiker identificeerde de volgende manieren waarop
manipulators controle over hun slachtoffers uitoefenen:
·
Positieve versterking: dit omvat prijzen,
oppervlakkige sympathie (krokodillen tranen), oppervlakkige charme, overmatig
verontschuldigen, goedkeuring, geld geven, goedkeuring, cadeautjes geven,
aandacht geven, publieke erkenning en gezichtsuitdrukkingen zoals een
geforceerde glimlach of lach.
·
Negatieve versterking: dit omvat het verwijderen
van het slachtoffer uit een negatieve situatie als beloning. Bijvoorbeeld: ‘’je
hoeft je huiswerk niet te maken als ik dit bij je mag doen.’’
·
Intermitterend of gedeeltelijke versterking: dit
kan een effectief klimaat van twijfel en angst creëren. Dit kan het slachtoffer
aanmoedigen om vol te houden – bijvoorbeeld bij vormen van gokken, de gokker
wint waarschijnlijk zo nu en dan maar verliest over het algemeen nog steeds
geld.
·
Straffen: dit omvat schreeuwen, zeuren, intimidatie,
de stilte behandeling, schelden, bedreigingen, schuldgevoel aanpraten,
emotionele chantage, slachtoffer spelen en huilen.
·
Traumatic one-trail learning: het gebruik van
verbaal geweld, explosieve woede of een andere vorm van intimiderend gedrag om
dominantie of superioriteit vast te stellen; maar één incident van dergelijk
gedrag kan een slachtoffer trainen om de manipulator niet tegen te spreken of
confronteren.
Volgens Simon:
Simon identificeerde de volgende manipulatietechnieken:
·
Liegen: het is moeilijk te zeggen of iemand
liegt op het moment dat ze het doen, maar de waarheid komt meestal naar boven
als het al te laat is. Een manier om de kans dat je wordt voorgelogen te
minimaliseren is om te begrijpen dat sommige soorten persoonlijkheden (vooral
psychopaten) experts zijn in de kunst van het liegen en bedriegen, ze doen het
vaak, en vaak ook op een subtiele manier.
·
Liegen en weglating: dit is een subtiele manier
van liegen door het weglaten van de hele waarheid. Deze techniek word ook veel
gebruikt in propaganda.
·
Ontkenning: de manipulator weigert toe te geven
dat hij of zij wat verkeerd heeft gedaan
·
Rationalisatie: een excuus dat gemaakt word door
de manipulator wegens ongepast gedrag. Dit is nauw verwant aan een spindoctor. Een
spindoctor is een voorlichter of adviseur van een politieke partij die de
opdracht heeft gekregen om het beleid van zijn politieke opdrachtgever zo
positie mogelijk te presenteren.
·
Minimalisering: dit is een soort van ontkenning
gekoppeld aan rationalisatie. De manipulator beweert dat zijn of haar gedrag
niet zo onverantwoordelijk en schadelijk is als een ander suggereert. Bijvoorbeeld:
het zeggen dat een belediging maar een grapje was.
·
Afleidingsmanoeuvre: de manipulator geeft geen
duidelijk antwoord op een vraag en gebruikt een afleidingsmanoeuvre. Hij stuurt
het gesprek naar een ander onderwerp.
·
Selectieve onoplettendheid of selectieve
aandacht: de manipulator weigert om aandacht te besteden aan iets dat kan afleiden
van zijn of haar agenda. Ze zeggen dan dingen zoals: ‘’Ik wil het niet horen’’.
·
Ontduiking: hetzelfde als afleiding maar de
manipulator geeft vage, irrelevante antwoorden
·
Schuldgevoel aanpraten (guilt trip): dit is een
speciale soort intimidatie techniek. De manipulator vertelt het slachtoffer dat
hij of zij niet genoeg om hem geeft, het te makkelijk heeft of egoïstisch is. Dit
resulteert meestal in dat het slachtoffer zich slecht gaat voelen. Zo blijft het
slachtoffer in een angstige en onderdanige positie.
·
Beschamen: de manipulator maakt gebruik van
sarcasme om angst en twijfel bij het slachtoffer te toe te laten nemen.
Manipulators maken gebruik van deze techniek om anderen onwaardig te laten
voelen. Shaming tactieken kunnen heel subtiel zijn, zoals een woeste blik, een
onaangename toon van de stem, een retorische opmerking en subtiele sarcasme. Manipulators
kunnen iemand beschaamd laten voelen voor het durven uitdagen van de
manipulator. Het is een effectieve manier om een gevoel van ontoereikendheid in
het slachtoffer op te wekken.
·
Slachtoffer spelen: de manipulator portretteert
zichzelf als een slachtoffer van andermans gedrag om medelijden, sympathie of
compassie op te roepen waardoor ze iets krijgen van een ander. Zorgzame en
gewetensvolle mensen kunnen het niet uitstaan om iemand te zien leiden en de
manipulator vind het gemakkelijk om in te spelen op hun sympathie om te krijgen
wat ie wil.
·
Kwaadspreken van het slachtoffer: deze tactiek
is een krachtig middel om het slachtoffer in de verdediging te krijgen terwijl
hij zijn agressieve bedoelingen maskeert. De manipulator beschuldigd het
slachtoffer een misbruiker te zijn. Het slachtoffer verdedigd zichzelf dan.
·
Het spelen van de dienaar: bijvoorbeeld: zeggen
dat handelt op een bepaalde manier om gehoorzaam te zijn of om in service aan
een gezagsdrager hun werk te doen.
·
Verleiding: de manipulator gebruikt vleierij, charme
of openlijk ondersteuning om een vertrouwensgevoel op te wekken bij het
slachtoffer.
·
Projecteren van de schuld (anderen de schuld
geven): vaak zal de manipulator zijn/haar eigen psychotische denken op het slachtoffer
projecteren, zodat het lijkt alsof het slachtoffer iets fout heeft gedaan. Manipulators
zullen ook beweren dat het slachtoffer fout zit voor het geloven van de leugens,
alsof het slachtoffer de manipulator gedwongen heeft om bedrieglijk te zijn.
Alle schuld wordt gedaan om het slachtoffer schuldig te laten voelen over de
keuzes die hij heeft gemaakt. Het wordt vaak gebruikt als psychologische en
emotionele manipulatie en controle. Manipulators liegen over liegen, alleen om
opnieuw te kunnen manipuleren en het originele minder ongeloofwaarde verhaal in
een meer aanvaardbare waarheid te kunnen veranderen.
·
Doen alsof ze onschuldig zijn: manipulators
proberen te suggereren dat al het kwaad wat ze hebben verricht, onbedoeld was
of dat ze niet gedaan hebben waar ze van beschuldigd worden. Een manipulator
kan een blik van verontwaardiging en verbazing opzetten. Deze tactiek laat het
slachtoffer twijfelen over zijn of haar eigen oordeel en eventueel ook zijn of
haar geestelijke gezondheid.
·
Doen alsof ze verward zijn: de manipulator
probeert dom te spelen door te doen alsof hij niet weet waar het slachtoffer
het over heeft. De manipulator verwart het slachtoffer opzettelijk zodat het
slachtoffer gaat twijfelen over zijn/haar eigen waarneming.
·
Bandwagon effect: de manipulator troost het slachtoffer
door te claimen (waar of onwaar) dat veel mensen datgene al hebben gedaan, dus
dat het slachtoffer het ook maar moet doen. Dit omvat uitdrukkingen zoals: ‘’veel
mensen als jij …’’ of ‘’iedereen doet dit toch.’’ Deze vorm van manipulatie is
vaak te zien in peer groepen om het slachtoffer drugs of andere stoffen te
laten proberen.
Kwetsbaarheden die
uitgebuit worden door manipulators:
Volgens Braiker’s zelfhulpboek, maken manipulators gebruik
van de volgende kwetsbaarheden die zich voor kunnen doen bij slachtoffers:
·
De ziekte om het iemand naar zijn zin te maken
·
Verslaving aan het krijgen van goedkeuring en
aanvaarding van anderen
·
Emetofobie (angst voor negatieve emoties, dat
wil zeggen een angst voor het uiten van boosheid, afkeuring en frustratie).
·
Gebrek aan assertiviteit en het vermogen om nee
te zeggen.
·
Wazig gevoel van identiteit
·
Lage zelfredzaamheid
Volgens Simon, profiteren manipulatoren van de volgende
kwetsbaarheden in slachtoffers:
·
Naïviteit – het slachtoffer vindt het moeilijk
om het idee te accepteren dat sommige mensen sluw, omslachtig of meedogenloos
zijn. Vaak ontkennen ze dat ze een slachtoffer zijn.
·
Over-nauwgezetheid – het slachtoffer is bereid
om de manipulator het voordeel van de twijfel te geven en hun kant van de zaak
te bekijken.
·
Weinig zelfvertrouwen – slachtoffer twijfelt
veel aan zichzelf, heeft een gebrek aan zelfvertrouwen en assertiviteit. Ze
schieten vaak snel in de verdediging.
·
Over-intellectualistisch – het slachtoffer
probeert het te begrijpen en gelooft dat de manipulator een goede reden heeft
om iemand zo te kwetsen.
·
Emotionele afhankelijkheid – het slachtoffer
heeft een onderdanig of afhankelijke persoonlijkheid. Hoe meer emotioneel
afhankelijk het slachtoffer is, hoe kwetsbaarder hij of zij is om gemanipuleerd
te worden.
Manipulators nemen over het algemeen de tijd om de kenmerken en de kwetsbaarheden van hun
slachtoffers te leren kennen.
Motivatie van manipulatoren
Manipulators kunnen verschillende mogelijke motivaties
hebben, inclusief maar niet beperkt tot:
·
De noodzaak om hun eigen doelen te halen ten
koste van anderen
·
Een sterke behoefte om gevoelens van macht en
superioriteit te bereiken in relaties
·
Een noodzaak om de controle te houden (control
freak)
·
Een verlangen om zich machtig en superieur te
voelen tegenover een ander om zelfverzekerder te worden
·
Verveling, of moe worden van zijn/haar omgeving.
Ze zien het meer als een spel dan dat ze een ander pijn doen.
·
Geheime agenda, crimineel of andersgezind. Bijvoorbeeld
financiële manipulatie. Dit zie je vaak bij ouderen.